O‘zbekistonda turizmni raqamlashtirish: muammo va istiqbollar

Bugungi kunda deyarli har bir kishi raqamli qurilmaga ega va ular shaxsiy ehtiyojlarga mos keladigan ko‘plab imtiyozlar va qulayliklarni taqdim etadi. Axborot texnologiyalari nafaqat turizm sohasi, balki barcha jabhalarda iqtisodiyotning o‘sishi uchun muhim ahamiyatga ega. Binobarin, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sayyohlik agentliklarini boshqarishda va mamlakatda iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirishda beqiyos rol o‘ynaydi.

Xorij tajribasidan ma’lumki, iqtisodiyotni rivojlantirishda raqamli texnologiyalardan foydalanish barcha sohalarni birdek rivojlantirishning eng samarali usullaridan biridir. Xususan, iqtisodiyotning jahonga mashhur asosiy tarmoqlaridan biri turizmni barqarorlashtirishda muhim o‘rin tutadi. Turizmda raqamli texnologiyalardan foydalanish bron qilish, kompyuterlashtirish va boshqaruv jarayonlarini avtomatlashtirish, telekommunikatsiya tizimlarini rivojlantirish, onlayn va oflayn rejimda ishlash imkoniyatlarini kengaytirish, sun’iy intellekt vositalaridan oqilona foydalanish va infratuzilmani to‘g‘ri rivojlantirishda asosiy omil bo‘lmoqda. Dunyodagi COVID-19 pandemiya jarayoni asosan turizm sohasiga katta zarar yetkazdi.

Hozirgi vaqtda xorij tajribasidan foydalanadigan bo‘lsak eng ilg‘or rivojlanayotgan turizmni raqamlashtirayotgan davlatlardan biri bu Rossiyadir. Rossiya o‘zining ilg‘or g‘oyalari, sayyohlarni o‘ziga jalb qilishi bilan bir marotaba kelgan sayyohlarni ikki va uchinchi marotaba kelishga undashi bilan o‘ziga jalb qilmoqda. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, strategik raqamli kontentdan foydalanishning ortishi 2019-yilda Rossiya yalpi ichki mahsulotini 7,5 milliard AQSh dollariga oshirdi va 362 ming ish o‘rinlarini yaratdi.

Internet orqali Rossiyaga turistik sayohatlar ulushi ortdi. hisob-kitoblarga ko‘ra, Rossiyada Internet orqali sayohatlarni tashkil qilish afzalligi boshqa mamlakatlarga qaraganda tezroq shakllangan. Bundan tashqari, sayyohlarning xohish-istaklari tufayli o‘sish imkoniyati mavjud. Misol uchun, IPK ma’lumotlariga ko‘ra, chet eldan Rossiyaga tashrif buyuradigan va veb-saytlar va ijtimoiy tarmoqlarga asoslangan holda o‘z tanlovini amalga oshiradigan sayyohlar ulushi boshqa Yevropa mamlakatlaridagi tegishli ko‘rsatkichdan yuqoridir. Shu bilan birga, shu maqsadda turar joy saytlari, sharhlar/sharhlardan foydalanayotgan turistlar ulushi pastroq. Destinatsiya tashkilotlari va sayyohlik kompaniyalarida raqamli transformatsiya orqali ilg‘or tajribalarni qo‘llash va qo‘shimcha turizm faoliyatini rag‘batlantirishning yana bir yo‘nalishi mavjud. Mahalliy biznesni ilg‘or raqamli amaliyotlarga o‘rgatish uchun vaqt ajratish, shuningdek, mahalliy turizm sektori xodimlarining raqamli ko‘nikmalarini oshirish imkoniyatlarini taqdim etish raqamli ekotizimning rivojlanishiga va Rossiya turizm industriyasining raqobatbardoshligini oshirishga yordam beradi.

Raqamli kontent va onlayn platformalar sayyohlik yo‘nalishlarining sayohatni rejalashtirish jarayonining barcha bosqichlarida butun dunyo bo‘ylab potensial mijozlar e’tiborini jalb qilish qobiliyatini oshirishi mumkin: Dream, Plan, Book, Do, Share. Sayyohlar o‘zlarining xohishlariga ko‘ra marshrutlarni samarali yaratish uchun turli xil onlayn resurslardan foydalanadilar. Ushbu rejalashtirish bosqichlari qaror qabul qilishga ta’sir qilish uchun to‘g‘ri raqamli kontent va onlayn platformalardan foydalanish mumkin bo‘lgan noyob nuqtalarni ifodalaydi.

2019-yilda Rossiyada sayohat xarajatlari, YaIM va bandlikning 76%, ya’ni turizm faoliyatining aksariyat qismi onlayn qidiruv va bron qilish bilan chambarchas bog‘liq.

2019-yilda ichki va xalqaro turizmning Rossiya yalpi ichki mahsulotiga qo‘shgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri iqtisodiy hissasi 25,8 milliard dollarni tashkil etdi, umumiy iqtisodiy samara esa (bilvosita va olingan xarajatlar moddalarini hisobga olgan holda) 85,1 milliard dollarga yetdi.

Tadqiqotga ko‘ra, 2020-yilda jami turistik xarajatlar 22 milliard dollardan ko‘proqqa kamaydi, bu 2019-yilga nisbatan 40% ga kamaydi. Ichki bozor eng katta yo‘qotishlarga uchradi, 2020-yilda sayyohlik xarajatlari taxminan 15 milliard AQSh dollariga qisqardi, bu industriyaning 2020-yildagi umumiy yo‘qotishlarining 2/3 qismidan ko‘prog‘ini tashkil etdi. 2020-yilda turizmga sarflanadigan xarajatlarning qisqarishi turizm va sayyohlik sektori hamda tegishli sohalarda 2,2 milliondan ortiq ish o‘rinlarini xavf ostiga qo‘ydi.

1.1.-rasm. Raqamli platformaga kirish darajasi

1.1.-rasmda keltirilganidek, Raqamli platformaga kirish darajasida Rossiyada eng yuqori ko‘rsatkich bu mobil platformada 163% ni tashkil qilmoqda. Raqobatbardosh bozorlarda esa bu ko‘rsatkich 139% ni tashkil qilmoqda. Rossiyada internet 81% ni, ijtimoiy tarmoqlar esa 48% ni tashkil qilmoqda. Raqobatbardosh bozorlarda internet 66% ni, ijtimoiy tarmoqlar 56% ni tashkil qilmoqda.

Raqamli jarayonlarni turizmni tiklashning hozirgi sharoitlariga moslashtirish orqali kompaniyalar o‘zlarining mahsuldorligini oshiradilar, bu esa butun iqtisodiyotga keyingi ta’sir ko‘rsatadi. Raqamlashtirishga qo‘shilayotgan ushbu hissa yo‘nalishlarga sayyohlik talabini jalb qilishda yanada ijodiy va raqobatbardosh bo‘lishga yordam beradi, shu bilan birga o‘z biznes amaliyotini takomillashtiradi.

Raqamli platformalar va ma’lumotlardan strategik foydalanish maqsad darajasida foydalanuvchi xatti-harakatlaridagi o‘zgarishlarni baholashga yordam beradi. Onlayn parvozlarni qidirish natijalari joriy sayohat birinchi navbatda ichki va qisqa masofali reyslarda rejalashtirilganini tasdiqlaydi. Foydalanuvchi qiziqishlari ham aniq ko‘rsatilishi mumkin.

O‘zbekistonda turizmni raqamlashtirish sayohat tajribasini oshirish, operatsiyalarni tartibga solish va mamlakatni sayyohlik yo‘nalishi sifatida targ‘ib qilish uchun texnologiyalar integratsiyasini o‘z ichiga oladi. O‘zbekiston o‘ziga xos madaniy va tarixiy sharoitga ega bo‘lsa-da, raqamli turizm bo‘yicha xorijiy tajriba va ilg‘or tajribalardan foydalanishi mumkin. Xorijiy tajriba O‘zbekistonda turizmni raqamlashtirishda qanday ma’lumot berishi mumkinligi haqidagi ba’zi asosiy jihatlar va misollar:

Birinchidan, onlayn bron qilish tizimlari. Ko‘pgina mamlakatlarda sayyohlarga turar joy, sayohatlar va transportni muammosiz bron qilish imkonini beruvchi foydalanuvchilarga qulay onlayn bronlash platformalari muvaffaqiyatli joriy etilgan. O‘zbekistonda qo‘llash uchun tashrif buyuruvchilar mehmonxonalarni osongina topishlari va bron qilishlari mumkin bo‘lgan markazlashtirilgan platformani ishlab chiqish, ekskursiyalar va mahalliy tajribalar qulaylikni oshirishi mumkin.

Ikkinchidan, mobil ilovalar. Rossiya, Yaponiya va Ispaniya kabi mamlakatlar sayyohlarga xaritalar, marshrutlar va mahalliy diqqatga sazovor joylar haqida ma’lumot beradigan mobil ilovalarni ishlab chiqdi. Oʻzbekistonda ham ilova maxsus ilova tarixiy joylar, madaniy tadbirlar, ovqatlanish imkoniyatlari va mahalliy urf-odatlar haqida maʼlumot berib, sayyohlarga mamlakat boʻylab yanada samaraliroq sayohat qilishiga yordam beradi.      

Uchinchidan, virtual haqiqat (VR) va kengaytirilgan haqiqat (AR). Ba’zi yo‘nalishlar diqqatga sazovor joylarga virtual sayohatlar yoki real dunyo tajribasini yaxshilash uchun AR (masalan, arxeologik obyektlardagi tarixiy rekonstruktsiyalar) uchun VR-dan foydalanadi. O‘zbekistonda Samarqand yoki Buxoro kabi muhim tarixiy obidalar uchun VR tajribasini joriy qilish texnologiyani yaxshi biladigan sayohatchilarni jalb qilishi va ta’lim mazmunini taqdim etishi mumkin.

To‘rtinchidan, ijtimoiy media marketing. Tailand va Italiya kabi davlatlar qiziqarli kontent va ta’sir qiluvchi hamkorlik orqali turizmni targ‘ib qilish uchun ijtimoiy media platformalaridan samarali foydalanadilar. O‘zbekistonning noyob merosi, oshxonasi va landshaftlarini namoyish qiluvchi kuchli ijtimoiy media mavjudligini rivojlantirish ko‘proq tashrif buyuruvchilarni jalb qilishi mumkin.

Beshinchidan, shaxsiylashtirilgan tajribalar uchun maʼlumotlar tahlili. Yangi Zelandiya kabi yo‘nalishlar turistlarning xatti-harakatlari va afzalliklarini tushunish uchun ma’lumotlar tahlilidan foydalanadi, bu esa shaxsiylashtirilgan marketing strategiyalarini ishlab chiqish imkonini beradi. Ma’lumotlar tahlilidan foydalanish takliflarni muayyan turistik demografiyaga moslashtirishga yordam beradi va ularning umumiy tajribasini oshiradi.

Oltinchidan barqaror turizm tashabbuslari. Kosta-Rika kabi mamlakatlar atrof-muhitga ta’sirni kuzatish uchun texnologiyadan foydalangan holda ekoturizm va barqaror amaliyotga e’tibor qaratadi. O‘zbekistonda qo‘llash orqali raqamli platformalar orqali barqaror turizm tashabbuslarini ilgari surish atrof-muhitga e’tiborli sayohatchilarni jalb qilishi mumkin.

Yettinchidan, elektron davlat xizmatlari. Ko‘pgina mamlakatlar sayyohlar uchun kirish jarayonini soddalashtiradigan elektron viza xizmatlarini taqdim etadi. Yurtimizda elektron viza xizmatlarini kengaytirish va sayohat qoidalariga oid onlayn ma’lumotlarni yaxshilash xalqaro tashrif buyuruvchilar uchun qulay foydalanish imkonini beradi.

O‘zbekistonda raqamli ilg‘or tajribalarni puxta o‘ylab tatbiq etish manzilga raqamli kontent va platformalardan ko‘proq foydalanish hisobiga mumkin bo‘lgan strategiyalarni amalga oshirishga yordam beradi. Zamonaviy biznes modeliga ega bo‘lish turizmga yangi va innovatsion yondashuvni rag‘batlantirish bilan birga ish muhitini barqarorlashtirishi mumkin. Misol uchun, bulutli texnologiyalardan foydalanish barqaror Internetga kirish imkoniga ega bo‘lgan istalgan joydan boshqarilishi mumkin bo‘lgan turistik yo‘nalishlar uchun o‘tkazuvchan muhit yaratadi. Sun’iy intellekt kabi texnologiyalarni joriy etish sayyohlarga chatbotlar yordamida maqsadli veb-saytlarda sayohatlarni rejalashtirish yoki bron qilishda yordam beradi. Bu xususiyat yo‘nalishlarni foydalanuvchilarning o‘z saytlari bilan o‘zaro munosabati haqida qimmatli ma’lumotlar manbai bilan ta’minlashi mumkin. Bundan tashqari, ijtimoiy media platformalarida foydalanuvchilar tomonidan yaratilgan kontentni o‘rganish sayohatchilarning maqsadli tasviri haqida tushuncha beradi. Bu usullarning barchasi sayohatchilar ma’lumotlarini kengaytirilgan yig‘ish natijasida olingan ma’lumotlarni tahlil qilish orqali turli foydalanuvchilar guruhlariga qaratilgan samarali kampaniyalarni ishlab chiqishga yordam beradi. Turistlarning ehtiyojlari va istaklarini chuqurroq tushunish (samarali ma’lumotlarni yig‘ish va monitoring qilish orqali erishiladi) yo‘nalishlarga biznes va foydalanuvchilar o‘rtasida mustahkam va ijobiy munosabatlar o‘rnatishga yordam beradi.

O‘zbekiston Respublikasining 2022-yil 28-yanvardagi “2022-2026-yillarda yangi O‘zbekistonni rivojlantirish rejasi va yuqori o‘sish sur’atlarini ta’minlash to‘g‘risida”gi qarorida o‘n oltita vazifa sanab o‘tilgan. Iqtisodiyot o‘sishining asosiy omillaridan biri turizm sektori bo‘lib, u shiddatli raqobat va ma’lumotlarning boyligi tufayli mijozlar xatti-harakatlaridagi o‘zgarishlarga tezkor munosabatda bo‘lishni talab qiladi. Bu, ayniqsa, sayyohlik xizmatlari marketing uchun to‘g‘ri keladi, chunki u keng tarqalgan raqamlashtirish davrida mijozlarni jalb qiladi, bu strategiya muvaffaqiyati uchun zarurdir. Hozirda turizm sektori butunlay raqamli texnologiyalarni joriy etishga qaratilgan.       

Bugungi kunda turizmni raqamlashtirish orqali iqtisodiyot va unga bog‘liq sohalar tubdan o‘zgarmoqda. Yangi imkoniyatlar yaratilmoqda, chunki o‘zgarishlar sur’ati o‘sib bormoqda va yangi texnologiyalar soni o‘sishda davom etmoqda. Covid-19 pandemiyasi avj olgan davrda turizm va sayohat industriyaning ko‘plab qirralari sekinlashdi ba’zilari ma’lum vaqt davomida to‘xtab qoldi. Natijada, raqamli tajribaning ahamiyati va talabi tobora ortib bordi. Sayyohlik biznesi egalari raqamli platformalarda faoliyatini yaxshilash va ajoyib raqamli tajribalarni taklif qilish uchun turli xil yechimlarni amalga oshirmoqda.

Biroq to‘liq raqamli integratsiya sari sayohat o‘z qiyinchiliklaridan holi emas. Ma’lumotlar maxfiyligi, kiberxavfsizlik va raqamli tafovut kabi masalalar barcha manfaatdor tomonlar ushbu evolyutsiyadan foyda olishlarini ta’minlash uchun hal qilinishi kerak. Bundan tashqari, turizmda barqaror amaliyotlarga bo‘lgan ehtiyoj hozirgacha dolzarbligicha qolmoqda va ekologik tashabbuslarni ilgari surish va madaniy merosni saqlash uchun raqamli yechimlardan foydalanish kerak.

O‘zbekistonda turizmni raqamlashtirish ilg‘or darajada rivojlanar ekan, hukumatlar, biznes va mahalliy hamjamiyat o‘rtasidagi hamkorlik raqamli turizmning to‘liq salohiyatidan foydalanishda hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘ladi. Siyosatchilar iste’molchilar va atrof-muhit manfaatlarini himoya qilgan holda innovatsiyalarni rag‘batlantiradigan qo‘llab-quvvatlovchi tartibga solish muhitini yaratishi kerak. Bundan tashqari, doimiy ta’lim va o‘qitish ishchi kuchini tobora raqamli landshaftda rivojlanish uchun zarur bo‘lgan ko‘nikmalar bilan jihozlash uchun muhim bo‘ladi.

Shahlo Maqsudova,

O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi talabasi 

Islom iqtisodiyoti va xalqaro munosabatlar fakulteti 3-bosqich talabasi

Manba: “Ipak yoʻli: turizm prizmasi orqali hamkorlik” mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya ilmiy to‘plami