Oilaviy qadriyatlar – mustahkam oila poydevori

Oʻzbekistonda oila institutiga davlat miqyosida alohida eʼtibor qaratiladi. Bu borada qabul qilingan farmon, qaror va qonunlar oilani qoʻllab-quvvatlash va uning qadriyatlarini mustahkamlashga qaratilgan. Masalan, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 1-martdagi “Oila va xotin-qizlar bilan ishlash, mahalla va nuroniylarni qoʻllab-quvvatlash tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi farmonida oilaviy qadriyatlarni rivojlantirishga katta ahamiyat berilgan. Shuningdek, “Oila kodeksi” (1998-yil) oilaviy munosabatlarni huquqiy jihatdan tartibga soladi va oilaning jamiyatdagi oʻrnini belgilaydi. Ushbu qonunlar oilani barqarorlik va jamiyat farovonligining muhim asosi sifatida koʻradi.

Oila – jamiyatning asosiy boʻgʻini va inson hayotida muhim oʻrin tutadi. Mashhur faylasuf Konfutsiyning “Davlat – katta oila, oila – kichik davlatdir” degan fikri bejiz aytilmagan. Oilada shaxs kamol topadi, tarbiya oladi va hayotga qadam qoʻyadi. Oilaviy qadriyatlar va anʼanalar avloddan-avlodga oʻtib, milliy madaniyatimizning ajralmas qismini tashkil etadi va oila mustahkamligining asosi hisoblanadi. Ular insonni ijtimoiy hayotga tayyorlab, maʼnaviy dunyosini shakllantiradi va jamiyatda oʻz oʻrnini topishiga yordam beradi. Oila bagʻrida inson oʻzini himoyalangan his qiladi, yaqinlaridan mehr va dalda oladi. Aynan oilada bola hayotdagi dastlabki saboqlarni oʻrganib, yaxshilik va yomonlik, toʻgʻri va notoʻgʻri tushunchalarini anglaydi. Oilaviy muhitda shakllangan qadriyatlar insonning kelajakdagi hayotiga, uning dunyoqarashi va munosabatlariga bevosita taʼsir qiladi. Abdulla Avloniyning “Oila – tarbiya bogʻidir. Bu bogʻda qanday gul ekilsa, shunday meva olinadi” degan soʻzlari oiladagi tarbiyaning ahamiyatini anglatadi.

Oila insonga axloqiy qadriyatlarni oʻrgatuvchi makon boʻlib, unda kattalarga hurmat, kichiklarga mehribonlik, masʼuliyatlilik va anʼanalarga rioya qilish kabi fazilatlar shakllanadi. Masalan, oilada kattalarning fikriga quloq tutish, kichiklarga mehribon boʻlish va shaxsiy hududga hurmat koʻrsatish urf boʻlgan; bolalar ota-onasiga “siz”lab murojaat qilib, kattalar bilan gaplashganda odob saqlaydi. Oila aʼzolari oʻzaro gʻamxoʻrlik koʻrsatadi, qiyinchilikda yordam beradi, xafa boʻlganda dalda beradi; masalan, aʼzolardan biri kasal boʻlsa, boshqalar uning holidan xabar oladi va zarur parvarishni taʼminlaydi. Oilada har bir aʼzo oʻz vazifasini biladi: ota roʻzgʻor tebratish uchun ishlaydi, ona uy ishlarini bajaradi, bolalar oʻqishga borib, uy ishlarida yordamlashadi. Milliy bayramlarni birgalikda nishonlash, tugʻilgan kunlarni oʻtkazish, kechqurunlari birga ovqatlanib suhbatlashish kabi anʼanalar oila aʼzolarini birlashtirib, ular oʻrtasidagi mehr-muhabbatni mustahkamlaydi.

Oilaviy qadriyatlar oila aʼzolari oʻrtasidagi oʻzaro hurmat, mehr-oqibat, sadoqat, ishonch va gʻamxoʻrlikka asoslanadi. Bu qadriyatlar farzandlarning sogʻlom va barkamol shaxs boʻlib voyaga yetishida muhim ahamiyatga ega. Oila aʼzolari bir-birining fikri, his-tuygʻulari va shaxsiy hududiga hurmat bilan qarashlari, bir-biriga sodiq va qiyinchiliklarda qoʻllab-quvvatlovchi boʻlishlari lozim. Oilaviy qadriyatlar tizimiga halollik, adolat, mehnatsevarlik, vatanparvarlik, kamtarlik va kechirimlilik ham kiradi. Ushbu qadriyatlar yoshligidan shakllanib, insonni hayotda toʻgʻri yoʻldan borishga yoʻnaltiradi. Oilaviy qadriyatlar asosida tarbiya topgan farzandlar kelajakda jamiyatning munosib aʼzolariga aylanib, oʻz oilalarini qurib, bu qadriyatlarni kelgusi avlodlarga yetkazishga hissa qoʻshadilar.

Oʻzbek oilalarida kattalarga hurmat va kichiklarga izzat koʻrsatish anʼanasi azaldan shakllangan boʻlib, bu yoshlarda axloqiy fazilatlarni shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. Halol mehnat qilish va oila farovonligi yoʻlida birgalikda harakat qilish ham oilada qadrlanadi. Ota-ona farzandlarining fikrini tinglab, ular bilan maslahatlashadi, farzandlar esa ota-onaga itoat qiladi. Oila aʼzolari gʻamxoʻrlik koʻrsatib, xursandchilik va qaygʻuli kunlarda birga boʻladi, er-xotin esa oʻzaro sadoqatli boʻlib, oilasini mustahkamlash uchun harakat qiladi. Oilada adolatli munosabat saqlanib, mehnatsevarlik qadrlanadi, vatanparvarlikka esa yuksak qadriyat sifatida qaraydilar.

Oilaviy anʼanalar avloddan-avlodga oʻtib kelayotgan urf-odatlar, marosimlar va bayramlarni oʻz ichiga oladi. Navroʻz, Ramazon hayiti, Qurbon hayiti kabi bayramlarni oila davrasida nishonlash oila aʼzolarini birlashtiradi. Shuningdek, toʻy, maʼraka, tugʻilgan kun kabi tadbirlarni birgalikda oʻtkazish, kechqurunlari dasturxon atrofida jamlanish oilaviy munosabatlarni mustahkamlaydi. Baʼzi oilalarda hafta oxirida qarindoshlarnikiga borish, kitob oʻqish kechalari uyushtirish, birgalikda sayrga chiqish yoki sport bilan shugʻullanish kabi oʻzgacha anʼanalar mavjud. Oilaviy anʼanalar oila aʼzolarini birlashtirib, ular oʻrtasidagi mehr-muhabbatni mustahkamlash va umumiy qadriyatlarni shakllantirishga xizmat qiladi.

“Oila – muqaddas dargoh” degan soʻzlar bejiz aytilmagan. Oilaviy anʼanalar oila aʼzolarini yaqinlashtirib, ularda mansublik hissini kuchaytiradi va umumiy xotiralar yaratishga yordam beradi. Yakshanba kunlari oilaviy tushlik qilish, har yili yoz faslida sayohatga chiqish, bolalarning tugʻilgan kunlarini bayram qilib nishonlash yoki fotoalbomlarni koʻrib, eski xotiralarni eslash kabi anʼanalar oilada qoʻllab-quvvatlanib, avlodlar oʻrtasidagi aloqani mustahkamlaydi.

Xulosa qilib aytganda, oilaviy qadriyatlar va anʼanalar milliy madaniyatimizning ajralmas qismi boʻlib, oila mustahkamligi va jamiyat farovonligini taʼminlashda muhim oʻrin tutadi. Bu qadriyatlarni asrab-avaylash va yosh avlodga oʻrgatish har birimizning burchimizdir. Mustahkam oilalar jamiyat taraqqiyotining garovidir. Zero, oila – bu kichik Vatan. Vatan esa mustahkam oilalardan tashkil topadi. Oilaviy qadriyatlar va anʼanalar insonni hayotga tayyorlab, uning shaxsiyatini shakllantiradigan muhim omillardir.

Roziya Matibayeva,

O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi

“Arab tili va adabiyoti al-Azhar” kafedrasi mudiri